Fotografia reportażowa zaczęła rozwijać się już w XIX wieku, przeżywając swój największy rozkwit w drugiej połowie XX wieku. Dziś trudno wyobrazić sobie brak tej dziedziny sztuki, która w niesamowity sposób ujmuje aktualny obraz rzeczywistości. Czytaj dalej, by dowiedzieć się, czym jest reportaż, jaka jest jego historia, a także jak zacząć swoją przygodę z autentycznymi zdjęciami, które mogą trafić nawet na pierwsze strony gazet.
Zdjęcie reportażowe - definicja
Fotografia reportażowa wyróżnia się przede wszystkim swoim celem – ma za zadanie informować, przekazywać prawdziwy, niezakłamany obraz. Oczywiście nawet zdjęcia w tym koncepcie mogą być artystyczne i podkreślające punkt widzenia fotografa. Fotoreportaż ma za zadanie informować o bieżących wydarzeniach i dawać wrażenie, że autor był uczestnikiem przedstawionych sytuacji. Najczęściej ma on charakter społeczny, jednak zdarzają się także sprawozdania zdjęciowe z wydarzeń sportowych, kulturalnych, politycznych, a także obrazujące np. piękną przyrodę niedostępną dla zwykłego człowieka (National Geographic).
Fotoreportaże powinny ukazywać akcję, co nie jest wcale jednoznaczne z dynamiką – akcja to coś co się dzieje, co można zrozumieć ze zdjęcia. Doskonałym przykładem współczesnego zdjęcia reportażowego jest kadr przedstawiający głodujące dzieci w Afryce, które bez ruchu siedzą nad pustym talerzem. Tego typu fotografie wywołują wiele trudnych emocji, które również są kluczowe w reportażu – w końcu, im więcej emocji, tym więcej osób może podjąć określone działania.
Fotografia reporterska ma jedną kluczową zasadę: najważniejsza jest autentyczność. Osoby uprawiające ten rodzaj sztuki nie mogą łagodzić rysów twarzy, zmieniać kolorów nieba czy celowo rozmywać tła na zdjęciach – odbitki mają ukazywać samo życie, jakie jest naprawdę, bez upiększania. Oczywiście reportaże nie muszą przedstawiać samych dramatycznych wydarzeń. Jeśli fotografujemy pozytywne wydarzenia, mogą być ukazane lekko i estetycznie wizualnie, z zachowaniem ich prawdziwości.
Reportaż fotograficzny – historia globalna
Początki reportażu można odnaleźć już w XIX wieku, gdy Roger Fenton uwieczniał wojnę krymską (1853-1856), a Mathew Brady i Timothy O’Sullivan wojnę secesyjną (1861-1865). Niektórzy dopatrują się jej początków w 1865 roku, podczas zamachu na Abrahama Lincolna, gdzie zatrudniono rysowników mających przedstawić sytuację wedle własnych wyobrażeń. Prawdziwym świadectwem tragedii były zdjęcia Alexandra Gardnera wykonane podczas egzekucji konspirantów, które nie trafiły nigdy do prasy ze względu na nieumiejętność reprodukcji.
Reportaż rozwinął się wraz z pismami wysokonakładowymi, które zamiast tekstu, przekazywały informacje także za pomocą obrazu. Jednym z pierwszych tytułów był „Life”, który w 1936 roku wykupił Henry Luce, osiągając ogromny sukces sprzedażowy (trzy miliony egzemplarzy w ciągu trzech lat działania). Ten sam pomysł wykorzystały pisma „Look” , „Holiday”, „Paris Match” i „Der Spiegel”.
W XX wieku tworzyło wielu znamienitych fotoreportażystów, którym w pewnym stopniu udało się nawet wpłynąć na bieg historii. W 1939 roku Julien Bryan przebywający w Warszawie uchwycił krótkometrażowy film przedstawiający początek drugiej wojny światowej, który opublikował niezwłocznie po powrocie do USA, wywołując ogromny wstrząs w społeczeństwie karmionym propagandą.
Inną ważną osobą był Henri Cartier-Bresson, który stworzył teorię decydującego momentu mówiącą o tym, że fotograf musi intuicyjnie wyczuwać moment naciśnięcia spustu migawki, uwieczniając odpowiednią treść z zachowaniem zasad kompozycji.
W 1947 roku Henri Cartier-Bresson, Robert Capa, David Seymour i Georg Rodger założyli słynną agencję fotograficzną Magnum, która sprzedawała swoje zdjęcia do wszystkich liczących się na świecie wydawnictw.
Inne ważne osoby:
- Margaret Bourke-White – pierwsza fotoreporterka wojenna;
- Dorothea Lange – fotografowała wielki kryzys lat 30. W USA;
- Diane Arbus – fotografie do magazynów modowych;
- Lee Friedlander – stworzył styl miejskiej fotografii;
- Weegee (Arthur Fellig) – dokumentował życie nocne Nowego Jorku;
- Sergei Mikhailovich Prokudin-Gorski – pionier fotografii kolorowej, który uwieczniał ludzi w czasie codziennych zajęć w latach 1909-1915 w carskiej Rosji.
Fotoreportaż – historia rodzima
Pierwsze znane zdjęcia reporterskie powstały w Polsce w latach 60. XIX wieku, ich autorami są Karol Beyer, Jan Mieczkowski, Konrad Brandel czy Maksymilian Fajans. Fotografie uwieczniają najważniejsze wydarzenia polityczne i historyczne. W 1910 roku powstała Polska Agencja Fotograficzna w Warszawie powołana przez Mariana Fuksa.
W okresie międzywojennym fotografię reportażową uprawiał m.in. Jan Ryś, który pracował dla „Expressu”, „Światowida”, „Kuriera Warszawskiego” i „Kuriera Porannego”. W Polsce funkcjonowało pismo „Świat” (tygodnik), które spełniało zbliżoną rolę do amerykańskiego „Life”. Przed wybuchem drugiej wojny światowej powstał Syndykat Fotografów Polskich zrzeszający 23 fotografów.
W okresie drugiej wojny światowej aktywni byli Jan Ryś oraz Eugeniusz Lokajski, nazywany fotografem Powstania Warszawskiego. Po drugiej wojnie wznowił swoją działalność „Świat”, którego w 1969 roku zastąpiono pismem „Perspektywy”. W tym czasie działali m.in. Leszek Fidusiewicz i Danuta Rago. Fotografowie „Świata” stworzyli specyficzny wzorzec polskiej fotografii reportażowej nazywanej potocznie szkołą „Świata”.
Warto wspomnieć także o Irenie Jarosińskiej, Marku Holzmanie, Tadeuszu Rolke, Piotrze Barącz czy Eustachym Kossakowskim, którzy fotografowali dla pisma „Polska”, ukazujące osiągnięcia socjalistów w sposób oddalony od rzeczywistych problemów. Ówczesne czasy charakteryzowały się tym, że fotografowie reportażowi przede wszystkim mieli wspierać działania propagandowe. Zmiany można zauważyć już po 1970 roku, gdy pojawiły się tygodniki dla młodzieży. Dla „i.t.d.” pracował Sławomir Biegański, wokół którego skupiła się grupa zdolnych fotografów. Z pismem „Stolica” współpracowali m.in. Zbyszek Siemaszka i Zygmunt Szarek-Szargut. W 1979 roku odbyła się wystawa prac w International Center of Photography w Nowym Jorku, na której znalazły się także prace polskich fotografów. Inną ważną wystawą były „Pejzaż społeczny w polskiej fotografii prasowej i rysunku”, a także „Wydarzenia 56.70.80”.
Fotografia reportażowa – poradnik dla początkujących
Trudno mówić o fotografii reportażowej bez wysokiej jakości sprzętu. Z założenia powinno się używać aparatu, który jest w stanie uchwycić wyraźnie nawet szybko poruszające się obiekty. Z drugiej strony dzisiejsze smartfony są wyposażone w taką optykę, że stawiając swoje pierwsze kroki nie ma sensu wydawać fortuny na sprzęt fotograficzny, a jedynie skorzystać z trybu manualnego/profesjonalnego, który umożliwi ingerencję w domyślne ustawienia.
Jakie tematy warto poruszać w fotografii reportażowej? Sam temat nie ma większego znaczenia – ważne są emocje i pobudzenie do myślenia, zadawania sobie pytań przez obserwatora. Fotografia reportażowa stanowi także pewien zapis rzeczywistości, dlatego na jej efekty u odbiorców można czekać wiele lat, gdy będą stanowiły już pewnego rodzaju zapis danego wycinku historii. Wielu twórców odczuwa pewnego rodzaju pokorę przed tego rodzaju zdjęciami, gdyż wymagają nie tylko znajomości technik fotografowania, ale również umiejętności zjednywania sobie ludzi bądź wręcz odwrotnie, wtapiania się niezauważonym w tłum.
Fascynacja fotografią reportażową
Jeśli fascynuje was fotografia reportażowa, zacznijcie od prześledzenia dorobku kluczowych fotografów, które staną się podstawą do stworzenia własnego stylu. Pamiętajcie o tym, że ten rodzaj sztuki nie wiąże się z upiększaniem zdjęć, a przedstawieniem świata takiego, jakim jest, oczywiście z subiektywnego punktu widzenia.
Którzy fotografowie tworzący reportaże są waszym zdaniem warci przywołania?